Mediacja w postępowaniu cywilnym (183[1] – 183[15] k.p.c.)

Przepisy regulujące mediację w sprawach cywilnych wprowadzone zostały do porządku prawnego ustawą z dnia 28 lipca 2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 172, poz. 1438).
Powszechnie mediacja określana jest jako alternatywna „forma” rozwiązywania sporów cywilnych w odniesieniu do sądowego postępowania cywilnego. Celem prowadzenia mediacji jest dążenie do odciążenia sądownictwa państwowego. Pamiętać jednak należy, że mediacja nie jest alternatywą samą w sobie dla postępowania sądowego, ale dodatkowym sposobem dla rozwiązania sporu cywilnoprawnego. Wprowadzenie tych przepisów pozwoliło uprościć dochodzenie roszczeń w sprawach cywilnych oraz udzieliło ochrony prawnej wszystkim podmiotom, które zdecydują się wybrać ten sposób dochodzenia roszczeń.

Przyjmuje się, że na drodze postępowania mediacyjnego może być rozwiązany każdy spór cywilnoprawny, występujący w sprawie, w której dopuszczalne jest zawarcie ugody. Oprócz ogólnej regulacji określającej w art. 10 k.p.c. zakres spraw, które mogą być skierowane do mediacji, szczególne przepisy dotyczą mediacji w sprawach rodzinnych i opiekuńczych oraz w postępowaniu nieprocesowym. Postępowanie mediacyjne może się toczyć w takich sprawach cywilnych, których charakter zezwala na zawarcie ugody, a więc nie tylko w sprawach majątkowych, ale i niemajątkowych, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne.

„art. 10 k.p.c. - W sprawach, w których zawarcie ugody jest dopuszczalne, sąd powinien w każdym stanie postępowania dążyć do ich ugodowego załatwienia. W tych sprawach strony mogą także zawrzeć ugodę przed mediatorem”

Powszechnie przyjmuje się, że wprowadzenie mediacji stało się szczególnie użyteczne w sprawach gospodarczych, w których najczęściej ugodowe rozwiązanie sporu między stronami ma istotne znaczenie dla dalszej efektywnej współpracy stron, oraz w sprawach rodzinnych, gdzie bezstronność mediatora i poufność prowadzonych negocjacji ma szczególne znaczenie dla stron.

Regulacja mediacji w Kodeksie ma w zasadzie charakter uniwersalny, tzn. jest jednolita dla wszystkich spraw cywilnych, w których jest dopuszczalna. De facto ustawa nie przewidziała odrębności postępowania mediacyjnego w zależności od rodzaju spraw. Wyjątkiem może być jedynie postępowanie dla spraw małżeńskich, rodzinnych i opiekuńczych.

Ustawa sama w sobie nie zawiera definicji mediacji. Dlatego też może to wywołać trudności w interpretacji przepisów jej dotyczących. W praktyce często się zdarza, że jest ona mylona z innymi postępowaniami służącymi polubownemu zakończeniu sporu. Dotyczy to zwłaszcza arbitrażu, koncyliacji, postępowania pojednawczego.

Pamiętajmy też, że mediacja nie jest procesem jednorodnym. Powszechnie możemy wyróżnić dwa typy czy też rodzaje mediacji:
1. w którym mediator pomaga stronom w rozwiązaniu ich sporu i dojściu do ugody, wykorzystując rozwiązania proponowane przez strony.
2. w tym przypadku chodzi o tzw. mediacja ewaluatywna, w której mediator ocenia sytuację prawną stron, przewiduje rozstrzygnięcie sądu i aktywnie pomaga stronom w zawarciu ugody, a nawet proponuje im sposób lub sposoby rozwiązania sporu.

Wkroczenie na drogę mediacji jest czynnością dobrowolną, a więc samo w sobie nie ogranicza prawa do sądu. Także w razie przekazania sprawy przez sąd do mediacji bez zgody stron nie traci ona dobrowolnego charakteru, a strony w żadnym wypadku nie mają obowiązku zawarcia ugody przed mediatorem.

WZÓR

Postanowienie o skierowaniu stron do mediacji

Sygn. akt ……………
Postanowienie
Dnia ……………

Sąd Rejonowy w ……………………
Wydział Cywilny

w składzie następującym:
Przewodniczący: SSR ………………….
Protokolant: ………………

po rozpoznaniu w dniu …………r. w …………..
na posiedzeniu niejawnym / rozprawie

sprawy z powództwa ……………………………
przeciwko ………………
o ……………

postanowił:
I. skierować strony do mediacji;
II. wyznaczyć mediatora w osobie ........................... (imię, nazwisko) upoważniając go do zapoznania się z aktami niniejszej sprawy;
III. wyznaczyć czas trwania mediacji na okres do ………….

O czym warto pamiętać !!!

Mediacja jest instytucją zmierzającą do zawarcie ugody między stronami. Sąd po zapoznaniu się z tematyką sprawy, mając przekonanie, że rokuje ona co do kwestii możliwość zawarcia przez strony ugody, może skierować strony do mediacji. Niemniej jednak, pomimo istotnej roli sądu, wiele czynników jest zależnych w instytucji mediacji od woli stron, i tak:
- sąd wyznacza osobę mediatora według swojego uznania, jednakże strony mogą wybrać innego mediatora,
- sąd wyznacza okres mediacji (do miesiąca czasu – zgodnie z art. 183[10]), ale strony mogą wydłużyć ten termin na zgodny wniosek,
- sąd upoważnia mediatora do zapoznania się z aktami sprawy, ale jedynie wtedy, gdy wyrażą na to zgodę wszystkie strony,
- sprawa może zostać skierowana przez sąd do mediacji aż do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę. Po tym okresie skierowanie do mediacji może się odbyć jedynie na zgodny wniosek stron,
- mediacji nie prowadzi się, jeżeli strona w terminie tygodnia od dnia ogłoszenia lub doręczenia jej postanowienia o skierowaniu do mediacji nie wyraziła zgody na mediację,
- przewodniczący wyznacza rozprawę po upływie terminu do zakończenia mediacji, a przed jego upływem, jeżeli choć jedna ze stron oświadczy, że nie wyraża zgody na mediację.
Skierowanie do mediacji następuje tylko raz w toku postępowania.

WZÓR

Umowa o mediację

zawarta dnia ................. w .................. między ..................... z siedzibą w ................., reprezentowanym przez ...................., zwanym dalej ………………., a
..................... z siedzibą w ................., reprezentowanym przez ...................., zwanym dalej ……………..
§ …
Przedmiotem niniejszej umowy jest wyrażenie przez Strony zgody na przeprowadzenie mediacji - na warunkach określonych w niniejszej umowie - w sporze między Stronami, zwanym dalej sporem, powstałym na tle realizacji zawartej między Stronami umowy ………… z dnia ...................., w zakresie roszczeń określonych szczegółowo w załączniku do niniejszej umowy, stanowiącym jej integralną część.
§ …
Strony wyrażają zgodę na przeprowadzenie mediacji przez Pana/Panią..............................., zam. w ...................., zwanego/zwaną dalej Mediatorem.
W terminie ............ dni (liczba dni) od dnia zawarcia niniejszej umowy Strony wystąpią wspólnie do Mediatora z wnioskiem o przeprowadzenie mediacji. W przypadku odmowy przeprowadzenia mediacji przez Mediatora Strony uzgodnią inną osobę, do której skierują wniosek o przeprowadzenie mediacji. W sytuacji, gdy osoba uzgodniona w drugiej kolejności odmówi przeprowadzenia mediacji, Strony nie będą ponawiać próby odbycia mediacji z własnej inicjatywy, z tym, że w przypadku skierowania sporu na drogę postępowania sądowego zobowiązują się złożyć w sądzie zgodny wniosek o przeprowadzenie mediacji.
§ …
Strony zobowiązują się ponosić w równych częściach koszty przeprowadzenia mediacji, w szczególności koszty należnego Mediatorowi wynagrodzenia oraz zwrotu poniesionych przez niego wydatków związanych z przeprowadzeniem mediacji. Wysokość należnego Mediatorowi wynagrodzenia, po uprzednim jej uzgodnieniu między Stronami, zostanie określona w odrębnej umowie, którą Strony zobowiązują się wspólnie zawrzeć z Mediatorem niezwłocznie po wyrażeniu przez Mediatora zgody na przeprowadzenie mediacji.
§ …
Wszelkie zmiany niniejszej umowy wymagają zachowania formy pisemnej pod rygorem jej nieważności.
§ 5
Niniejsza umowa została sporządzona w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze Stron.
............................. ............................


Mediacja może być prowadzona przed wszczęciem postępowania, a za zgodą stron także w toku sprawy. Skierowanie stron do mediacji przez sąd może nastąpić jedynie po wszczęciu postępowania.

Jeżeli umowę o mediację strony zawrą po wszczęciu postępowania sądowego lub po wszczęciu postępowania przystąpią do mediacji, sąd nie powinien wyznaczać posiedzeń sądowych, a w razie wyznaczenia rozprawy, powinien ją na zgodny wniosek stron odroczyć.

Ze względu na dobrowolny charakter mediacji zawarcie umowy o mediację nie stanowi przeszkody do rozpoznania sprawy przez sąd w postępowaniu cywilnym.
Jeżeli jednak strony przed wszczęciem postępowania sądowego zawarły umowę o mediację, sąd skieruje strony do mediacji, jeżeli pozwany zgłosi odpowiedni zarzut przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy.

Usytuowanie przepisów o mediacji w dziale dotyczącym postępowania przed sądami I instancji nie oznacza, że za zgodą stron mediacja nie może być prowadzona także w toku postępowania przed sądem II instancji. Strony zatem mogą dojść do porozumienia i zawrzeć ugodę przed mediatorem aż do czasu zamknięcia postępowania przed sądem II instancji, a sąd II instancji może skierować strony do mediacji do zamknięcia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozprawę.