Dochodzenie roszczeń majątkowych z przestępstw (art. 12 k.p.c. )

Kodeks postępowania cywilnego w myśl art. 12 k.p.c. przewiduje dwie możliwości dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa:
- poprzez proces cywilny,
- poprzez powództwo cywilne przed sądem karnym (tzw. postępowanie adhezyjne - art. 62-70 k.p.k.).

Dochodzenie roszczeń przed sądem karnym ma charakter fakultatywny dlatego też wytoczenie powództwa cywilnego w ramach procesu adhezyjnego nie będzie obligatoryjne a wybór drogi dochodzenia roszczenia zawsze należeć będzie do osoby uprawnionej.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 1971 r., sygn. akt V KRN 7/71, LexPolonica nr 306583, roszczenia niemajątkowe będące w związku z przestępstwem mogą być dochodzone wyłącznie w trybie postępowania cywilnego. W przypadku naruszenia dóbr osobistych, żądanie zaniechania bezprawnego działania lub usunięcie skutków naruszenia może być zgłoszone tylko w drodze procesu cywilnego.
W pewnych sytuacjach w postępowaniu karnym sąd również z urzędu może orzekać o odszkodowaniu pieniężnym na rzecz pokrzywdzonego. Ponieważ w tych wypadkach wytoczenie powództwa cywilnego nie jest wyłączone, możliwe jest zatem dochodzenie odszkodowania na drodze procesu cywilnego. Jednakże będzie to możliwe do momentu wydania przez sąd karny wyroku, jeśli sąd ten zasądził odszkodowanie z urzędu. Gdyby jednak odszkodowanie zasądzone przez sąd karny nie wyczerpało całości roszczeń pokrzywdzonego orzeczeniem wówczas zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 28 lutego 1966 r., sygn. akt III CO 84/65 różnica może być dochodzona przed sądem cywilnym.

Dokonanie przez uprawnionego wyboru drogi dochodzenia roszczenia nie stoi na przeszkodzie skorzystaniu z drugiego postępowania, jeżeli sprawa nie została w całości w jednym postępowaniu rozstrzygnięta. Pamiętać jednak należy, że nie jest dopuszczalne dochodzenie tego samego roszczenia, co do którego zapadło już rozstrzygnięcie w jednym postępowaniu.

Zawiśnięcie sprawy w postępowaniu karnym na równi ze stanem sprawy w postępowaniu cywilnym stanowi przeszkodę procesową do rozpoznania roszczenia majątkowego przed sądem cywilnym. Również prawomocny wyrok zapadły w postępowaniu karnym co do powództwa cywilnego korzysta, tak jak wyrok cywilny, z powagi rzeczy osądzonej i wyłącza ponowne rozpoznanie sprawy w postępowaniu cywilnym.

Powództwo cywilne w postępowaniu karnym może być wytoczone wyłącznie przeciwko tej osobie, która jest oskarżona w procesie karnym oraz jeżeli istnieje bezpośredni związek dochodzonych w powództwie cywilnym roszczeń z zarzutami oskarżenia, będącego podstawą sprawy karnej. Jednakże kodeks postępowania karnego nie przewiduje możliwości wytoczenia w procesie karnym powództwa cywilnego przeciwko osobom, które razem z oskarżonym odpowiedzialne są wobec pokrzywdzonego za skutki czynu przestępnego. Roszczenia przeciwko takim osobom mogą być dochodzone jedynie przed sądem cywilnym.